„Litygacja strategiczna jako działanie 
prawne w interesie publicznym”

Litygacja strategiczna to przykład instytucji prawnej, w której istotne jest działanie w interesie publicznym. Celem jest wpływ na rozstrzygnięcie ważnych kwestii społecznych, walka z naruszeniami prawa oraz uzyskanie jak największego rozgłosu. Jest to tak zwany efekt erga omnes (łac. wobec wszystkich). Litygacja strategiczna to również działanie na rzecz definitywnej likwidacji błędnych interpretacji przepisów oraz procedur prawnych. Istnieje również pojęcie „miękkiego efektu litygacyjnego”, którego zasięg realizacji odnosi się do gminy lub województwa, w związku z czym dana sprawa uzyskuje znacznie mniejszy rozgłos w mediach.

Prawnik podejmujący kroki prawne w ramach litygacji strategicznej, wszczyna lub przystępuje do toczącego się przed sądem postępowania, w celu kształtowania systemu prawnego. Efektem powyższych działań będzie: precedensowy charakter rozstrzygnięcia sądu w konkretnym postępowaniu, zmiana prawa lub zmiana praktyki stosowania prawa. W gestii prawnika, który ma zamiar litygować jest możliwie jak najlepsze merytoryczne przygotowanie do procesu, bowiem umiejętne wykorzystanie środków prawnych to klucz do sukcesu. 

Zgodnie z powyższym głównym celem działań jurysty jest dobór celu litygacji strategicznej. Jeśli dane postępowanie dotyczyć będzie zmiany przepisu prawnego celem działań powinno być zatem udowodnienie, że dany przepis jest niezgodny z aktem prawnym (m.in. konstytucją lub ratyfikowaną umową międzynarodową). Solidna argumentacja umożliwia skierowanie danej sprawy do Trybunału Konstytucyjnego lub Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Aczkolwiek najważniejszym jest właściwe użycie środków prawnych oraz wyczerpanie toku instancyjnego.

litygacja strategiczna --> list przyjaciela sądu

litygacja strategiczna --> powództwo zbiorowe

litygacja strategiczna --> impact linganon (efektu erga omnes)

Organizacje zajmujące się ochroną praw człowieka najczęściej podejmują działania prawne w ramach litygacji strategicznej. Polski system prawny umożliwia tym organizacją m.in. udział przedstawiciela organizacji w procesie, wniesienie skargi konstytucyjnej w interesie publicznym, skierowanie pytania prawnego do Sądu Najwyższego, złożenie wniosku do Rzecznika Praw Obywatelskich. 

skarga konstytucyjna --> efekt systemowy 

pytanie prawne do Sądu Najwyższego --> efekt systemowy

orzeczenie Sądu Najwyższego --> efekt quasi systemowy

Ostatnim istotnym aspektem litygacji praktycznej jest taktyka litygacji, której opracowanie i konsekwentne przestrzeganie ma wpływ na finalny efekt podjętych przez danego prawnika działań w ramach procesu powyższej instytucji prawnej. Profesjonalny jurysta powinien dokładnie przeanalizować wszelkie akta związane z konkretną sprawą. Podczas postępowania użyteczny okazać się może każdy merytoryczny argument. Strategiczny dobór wszelkich procedur oraz środków prawnych to obowiązkowe stopnie na schodach do celu, jakim jest osiągnięcie efektu litygacyjnego.

Powyższy artykuł jest inspirowany tekstem nt. litygacji strategicznej, który ukazał się we "Wspólnocie" Nr 29 z 21 lipca 2001r., s. 42 i w "Edukacji Prawniczej" Nr 2(59) w lutym 2004r., s. 7